Xét nghiệm sốt xuất huyết: Khi nào cần làm và quy trình ra sao?

Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm phổ biến, diễn tiến nhanh và có thể gây biến chứng nguy hiểm nếu không phát hiện kịp thời. Xét nghiệm sốt xuất huyết là công cụ quan trọng giúp chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh, từ đó giúp bác sĩ đưa ra hướng điều trị hiệu quả.

1. Giới thiệu chung về bệnh sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Dengue gây ra, chủ yếu lây truyền qua muỗi vằn (Aedes aegypti). Đây là loại muỗi hoạt động mạnh vào ban ngày, đặc biệt vào sáng sớm và chiều tối và sinh sản mạnh mẽ trong môi trường có ao tù, nước đọng.

Tại Việt Nam, sốt xuất huyết thường xuất hiện rải rác quanh năm nhưng có xu hướng bùng phát mạnh vào mùa mưa – khi điều kiện thời tiết ẩm ướt tạo điều kiện thuận lợi cho muỗi phát triển. Đỉnh dịch thường rơi vào các tháng từ tháng 7 đến tháng 11, cao điểm nhất là khoảng tháng 10 – tháng 11.

Bệnh sốt xuất huyết tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm như xuất huyết nội, suy tạng, tràn dịch màng phổi, thậm chí tử vong nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Trẻ em, người già và người có bệnh nền là những đối tượng có nguy cơ diễn tiến nặng cao hơn.

Hiện nay, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho sốt xuất huyết. Việc chăm sóc chủ yếu dựa trên theo dõi sát tình trạng người bệnh, bù nước điện giải đầy đủ, nghỉ ngơi và phát hiện sớm các dấu hiệu cảnh báo để xử lý kịp thời. Trong đó, xét nghiệm sốt xuất huyết đóng vai trò quan trọng trong việc chẩn đoán chính xác, phân biệt với các bệnh sốt khác và hỗ trợ bác sĩ lên phác đồ điều trị phù hợp.

Sốt xuất huyết là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Dengue gây ra

2. Khi nào cần xét nghiệm sốt xuất huyết?

Việc xác định thời điểm thích hợp để xét nghiệm sốt xuất huyết có ý nghĩa then chốt trong chẩn đoán sớm và điều trị đúng hướng. Virus Dengue thường khởi phát với triệu chứng sốt cao đột ngột, đau đầu, đau cơ, buồn nôn và đôi khi kèm phát ban. Tuy nhiên, các dấu hiệu này có thể dễ bị nhầm lẫn với những bệnh lý nhiễm trùng khác.

Thông thường, từ ngày thứ 3 sau khi bắt đầu sốt, virus đã phát triển đủ để các xét nghiệm phát hiện được kháng nguyên hoặc kháng thể đặc hiệu. Đây cũng là giai đoạn bệnh có nguy cơ tiến triển nặng, vì vậy việc làm xét nghiệm ở thời điểm này giúp bác sĩ đưa ra hướng xử trí kịp thời.

Trong mùa dịch hoặc khi sốt cao không rõ nguyên nhân, người bệnh có thể xét nghiệm sớm hơn, từ 24 – 48 giờ sau khi sốt bắt đầu. Tuy nhiên, cần lưu ý nếu thực hiện quá sớm, một số phương pháp có thể cho kết quả âm tính giả do tải lượng virus chưa đủ cao để phát hiện.

Những đối tượng nên chủ động xét nghiệm sốt xuất huyết gồm:

• Người có biểu hiện nghi ngờ sốt xuất huyết: sốt liên tục, nhức đầu, đau hốc mắt, đau nhức cơ thể, phát ban, chảy máu dưới da, bầm tím hoặc nôn ói,...
• Người sống hoặc làm việc gần khu vực có ca mắc sốt xuất huyết.
• Người từng tiếp xúc với bệnh nhân nghi ngờ hoặc xác định mắc sốt xuất huyết.
• Du khách vừa trở về từ vùng có dịch.
• Người dân sinh sống ở nơi có mật độ muỗi cao, đặc biệt trong mùa mưa hoặc vùng lưu hành dịch bệnh.

Khi nào cần xét nghiệm sốt xuất huyết?

3. Các loại xét nghiệm sốt xuất huyết phổ biến hiện nay

Để chẩn đoán chính xác và theo dõi diễn tiến bệnh, người nghi ngờ mắc sốt xuất huyết cần thực hiện một số xét nghiệm chuyên biệt như sau:

3.1. Tổng phân tích tế bào máu

Một trong những xét nghiệm đầu tiên và quan trọng để theo dõi bệnh sốt xuất huyết là tổng phân tích tế bào máu ngoại vi. Chỉ số cần chú ý nhất trong kết quả là số lượng tiểu cầu (PLT) – yếu tố có vai trò quan trọng trong quá trình đông máu. Trong quá trình nhiễm virus Dengue, tiểu cầu thường giảm mạnh, đặc biệt trong giai đoạn từ ngày thứ 3 đến ngày thứ 7 của bệnh.

Nguyên nhân gây giảm tiểu cầu không chỉ do virus ức chế tủy xương – nơi sản sinh tiểu cầu mà còn vì cơ thể sinh kháng thể chống virus nhưng vô tình làm hủy hoại chính tiểu cầu. Ngoài ra, hiện tượng giảm thể tích huyết tương cũng góp phần tăng kết dính tiểu cầu vào nội mạc mạch máu, làm giảm số lượng tiểu cầu lưu hành trong máu.

Sự suy giảm tiểu cầu có thể dẫn đến các biểu hiện xuất huyết từ nhẹ đến nặng: ban xuất huyết dưới da, chảy máu cam, chảy máu chân răng hoặc nguy hiểm hơn là xuất huyết nội tạng như tiêu hóa, não, gây hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện kịp thời.

Khi tiểu cầu xuống thấp dưới 50.000/mm³, nguy cơ xuất huyết tăng cao; trong trường hợp tiểu cầu dưới 5.000/mm³, bác sĩ có thể xem xét chỉ định truyền tiểu cầu, đặc biệt nếu bệnh nhân có kèm theo dấu hiệu xuất huyết. Thông thường, sau giai đoạn nguy hiểm, tiểu cầu sẽ phục hồi dần và trở về ngưỡng bình thường sau khoảng 7 ngày.

Tổng phân tích tế bào máu

3.2. Test nhanh

Test nhanh sốt xuất huyết là nhóm xét nghiệm cho kết quả trong thời gian ngắn, hỗ trợ phát hiện sớm virus Dengue và định hướng xử trí kịp thời.

• Tìm kháng nguyên Dengue NS1: Đây là xét nghiệm phát hiện kháng nguyên đặc hiệu của virus Dengue, thường dương tính từ ngày đầu tiên đến ngày thứ 9 của bệnh. Phương pháp này có độ nhạy cao lên tới 92%, giúp phát hiện bệnh sớm chỉ sau vài giờ sốt. Với thời gian cho kết quả trong khoảng 5 - 15 phút, xét nghiệm NS1 hiện là lựa chọn ưu tiên tại các cơ sở y tế khi cần chẩn đoán nhanh và chính xác.
• Test kháng thể IgM: Được sử dụng để phát hiện kháng thể IgM kháng virus Dengue, thường xuất hiện từ ngày thứ 3 của bệnh. Kết quả dương tính cho thấy người bệnh đang ở giai đoạn tiến triển của sốt xuất huyết. Phương pháp này giúp củng cố chẩn đoán sau khi virus đã xâm nhập cơ thể một vài ngày.

Cả hai test nhanh này đều mang lại giá trị cao trong việc sàng lọc và theo dõi bệnh nhân nghi ngờ sốt xuất huyết, đặc biệt trong bối cảnh dịch lan rộng và nhu cầu chẩn đoán nhanh ngày càng tăng.

Test nhanh sốt xuất huyết

3.3. Xét nghiệm khuếch đại axit nucleic (NAAT)

Trong những ngày đầu tiên khi bệnh nhân bắt đầu sốt - thời điểm mà các dấu hiệu lâm sàng của sốt xuất huyết còn chưa rõ ràng, xét nghiệm NAAT (Nucleic Acid Amplification Test) là phương pháp chẩn đoán tiên tiến giúp phát hiện nhanh chóng sự hiện diện của virus Dengue trong cơ thể. Kỹ thuật này hoạt động bằng cách khuếch đại vật liệu di truyền ARN của virus, từ đó xác định chính xác người bệnh có đang nhiễm virus sốt xuất huyết hay không. Xét nghiệm NAAT dương tính không cần xét nghiệm xác nhận thêm.

Điểm nổi bật của xét nghiệm NAAT là có thể thực hiện từ rất sớm, thậm chí khi chưa có dấu hiệu lâm sàng hoặc khi test nhanh vẫn còn âm tính. Ngoài ra, NAAT còn cho phép xác định chính xác type virus Dengue – điều rất quan trọng trong đánh giá tiên lượng bệnh và phòng tránh biến chứng nặng khi tái nhiễm các chủng khác nhau.

Mẫu bệnh phẩm được sử dụng cho NAAT thường là huyết thanh, huyết tương, máu toàn phần hoặc dịch não tủy, trong đó phổ biến nhất là huyết thanh. Độ nhạy của phương pháp này dao động từ 80 - 90%, độ đặc hiệu vượt 95%, giúp giảm thiểu khả năng chẩn đoán sai. Tuy nhiên, thời gian trả kết quả có thể mất đến 12 giờ. Trong một số trường hợp, NAAT còn được thực hiện song song với xét nghiệm IgM để tăng khả năng phát hiện bệnh.

Xét nghiệm khuếch đại axit nucleic (NAAT)

3.4. Xét nghiệm huyết thanh

Xét nghiệm huyết thanh, đặc biệt là kháng thể IgM và IgG, đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán sốt xuất huyết khi bệnh đã bước sang giai đoạn nguy hiểm (sau ngày thứ 3 kể từ lúc phát bệnh).

• IgM – dấu hiệu của nhiễm trùng gần đây: Kháng thể IgM thường bắt đầu xuất hiện từ ngày thứ 3 - 5 của bệnh và đạt đỉnh vào tuần thứ 2. Xét nghiệm IgM thường được chỉ định khi các phương pháp như ELISA NS1 hoặc NAAT (PCR) cho kết quả âm tính nhưng lâm sàng lại nghi ngờ sốt xuất huyết. Tuy nhiên, kết quả dương tính cần được diễn giải thận trọng do có thể xảy ra phản ứng chéo với các virus thuộc họ flavivirus khác, như virus Zika.
• IgG – chỉ dấu của nhiễm trùng trong quá khứ: Xét nghiệm IgG đơn lẻ không mang nhiều ý nghĩa trong chẩn đoán ca bệnh cấp. Tuy nhiên, nếu theo dõi sự thay đổi của IgG trong hai mẫu máu (thu thập trong giai đoạn đầu và sau giai đoạn hồi phục), việc chuyển đổi từ âm tính sang dương tính là bằng chứng rõ ràng của nhiễm virus Dengue hiện tại.

Sự kết hợp giữa IgM và IgG giúp phân biệt bệnh nhân mắc sốt xuất huyết nguyên phát hay thứ phát – thông tin có ý nghĩa lâm sàng trong tiên lượng và điều trị bệnh.

3.5. Xét nghiệm ELISA

ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) là một phương pháp xét nghiệm huyết thanh học quan trọng trong chẩn đoán sốt xuất huyết, giúp phát hiện kháng thể IgM và IgG cũng như kháng nguyên NS1 của virus Dengue. Đây là công cụ đắc lực để xác định giai đoạn nhiễm bệnh cũng như tình trạng tái nhiễm nhờ độ chính xác cao.

Kháng thể IgM thường xuất hiện sau 3 - 4 ngày kể từ khi phát bệnh, phản ánh tình trạng nhiễm cấp tính lần đầu. Trong khi đó, kháng thể IgG thường tăng lên sau 2 tuần và cho thấy bệnh nhân đã từng nhiễm sốt xuất huyết. Dựa trên kết quả của hai loại kháng thể này, bác sĩ có thể đánh giá được mức độ nguy hiểm và tiến trình của bệnh:

• IgM (+), IgG (–): Mắc sốt xuất huyết nguyên phát, bệnh đang ở giai đoạn đầu.
• IgM (–), IgG (+): Đã từng nhiễm bệnh trước đó khoảng 14 ngày.
• IgM (+), IgG (+): Bệnh nhân nhiễm sốt xuất huyết thứ phát, nguy cơ biến chứng cao hơn.
• IgM (–), IgG (–): Có thể chưa từng nhiễm virus hoặc mới nhiễm chưa kịp hình thành kháng thể.

Bên cạnh đó, ELISA cũng có thể phát hiện kháng nguyên NS1 – một protein đặc trưng của virus Dengue có mặt trong máu từ ngày đầu tiên đến khoảng ngày thứ 7 của bệnh. Phát hiện NS1 bằng ELISA có độ nhạy tương đương các kỹ thuật phân tử trong giai đoạn sớm, nhưng sau tuần đầu, độ chính xác có thể giảm dần. Bệnh nhân có xét nghiệm NAAT (ví dụ RT-PCR) hoặc xét nghiệm ELISA NS1 dương tính được xác nhận là bị nhiễm virus sốt xuất huyết cấp tính.

Xét nghiệm ELISA

3.6. Xét nghiệm khác

Ngoài các xét nghiệm đặc hiệu để phát hiện virus Dengue, một số xét nghiệm khác cũng được thực hiện nhằm theo dõi diễn tiến bệnh và phát hiện sớm các biến chứng nguy hiểm:

• Xét nghiệm điện giải đồ: Sốt xuất huyết thường dẫn đến tình trạng mất nước và rối loạn điện giải do thoát huyết tương. Việc kiểm tra các chỉ số như natri, kali, clorua,... giúp bác sĩ đánh giá nguy cơ tổn thương cơ quan và điều chỉnh bù dịch chính xác.
• Xét nghiệm Albumin: Xét nghiệm Albumin giúp bác sĩ đánh giá chức năng gan của người bệnh và tình trạng thoát huyết tương trong cơ thể.
• Xét nghiệm chức năng gan: Virus Dengue có thể ảnh hưởng đến tế bào gan, làm tăng men gan hoặc giảm albumin. Những chỉ số này phản ánh mức độ tổn thương gan và hỗ trợ tiên lượng bệnh, nhất là khi có dấu hiệu cảnh báo biến chứng.
• Xét nghiệm chức năng thận: Khi bệnh chuyển nặng, thận có thể bị suy giảm chức năng do sốc hoặc tổn thương vi mạch. Kiểm tra các chỉ số như creatinin, ure máu và phân tích nước tiểu là cần thiết để kịp thời can thiệp, đặc biệt ở bệnh nhân có biểu hiện bất thường về huyết áp hoặc tiểu tiện.
• Xét nghiệm CRP (C-reactive protein): Dù không phải chỉ số đặc hiệu cho sốt xuất huyết, nhưng CRP tăng cao phản ánh phản ứng viêm trong cơ thể. Chỉ số này giúp đánh giá mức độ viêm và theo dõi hiệu quả điều trị, từ đó định hướng chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý nhiễm trùng khác như viêm phổi, nhiễm khuẩn huyết,...

4. Quy trình xét nghiệm sốt xuất huyết

Việc xét nghiệm sốt xuất huyết đóng vai trò thiết yếu trong việc chẩn đoán sớm, theo dõi diễn tiến bệnh và đưa ra hướng điều trị phù hợp. Dù mỗi cơ sở y tế có thể có sự điều chỉnh nhỏ trong kỹ thuật hoặc trang thiết bị, quy trình chuẩn trong xét nghiệm sốt xuất huyết thường bao gồm các bước sau:

Bước 1: Tiếp nhận bệnh nhân và thu thập mẫu máu

Khi người bệnh có biểu hiện nghi ngờ sốt xuất huyết như sốt cao đột ngột, đau đầu, xuất huyết dưới da,... bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám lâm sàng và chỉ định làm xét nghiệm. Mẫu máu thường được lấy từ tĩnh mạch bằng dụng cụ chuyên dụng và đưa vào ống nghiệm chứa chất chống đông nhằm đảm bảo chất lượng mẫu.

Bước 2: Xử lý và chuẩn bị mẫu tại phòng xét nghiệm

Mẫu máu sau khi thu thập sẽ được chuyển về phòng xét nghiệm. Tại đây, kỹ thuật viên sẽ kiểm tra mã số, thông tin người bệnh, phân loại mẫu theo yêu cầu xét nghiệm (NS1, IgM, IgG, PCR,...), đồng thời thực hiện các thao tác xử lý sơ bộ như ly tâm, tách huyết tương để đảm bảo mẫu sẵn sàng cho phân tích.

Bước 3: Tiến hành xét nghiệm xác định virus Dengue

Tùy vào thời điểm phát hiện bệnh (ngày đầu hay sau vài ngày khởi phát), bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp xét nghiệm phù hợp:

• Xét nghiệm NS1 kháng nguyên: hiệu quả nhất trong 1 - 3 ngày đầu.
• PCR phát hiện RNA virus Dengue: độ chính xác cao, thường dùng trong giai đoạn sớm.
• ELISA kháng thể IgM/IgG: phù hợp sau ngày thứ 4 của bệnh để xác định tình trạng nhiễm mới hay tái nhiễm.

Bước 4: Phân tích và trả kết quả xét nghiệm

Kết quả sẽ được các bác sĩ hoặc chuyên viên phân tích, đối chiếu với triệu chứng lâm sàng. Nếu dương tính với virus Dengue, bệnh nhân được xác nhận mắc sốt xuất huyết. Ngoài ra, bác sĩ cũng đánh giá mức độ nặng nhẹ dựa trên các chỉ số sinh hóa và huyết học đi kèm.

Bước 5: Ra quyết định điều trị và theo dõi sát sao

Dựa trên kết quả xét nghiệm, bác sĩ sẽ lên kế hoạch điều trị: kiểm soát triệu chứng, truyền dịch, bổ sung điện giải hoặc nhập viện nếu có dấu hiệu cảnh báo. Trong quá trình điều trị, bệnh nhân có thể cần thực hiện thêm các xét nghiệm bổ sung như công thức máu, chức năng gan/thận hoặc điện giải đồ để kịp thời điều chỉnh phác đồ điều trị nếu bệnh diễn tiến xấu.

Quy trình xét nghiệm sốt xuất huyết

5. Xét nghiệm sốt xuất huyết bao nhiêu tiền?

Một trong những băn khoăn phổ biến của người bệnh khi nghi ngờ mắc sốt xuất huyết là xét nghiệm sốt xuất huyết bao nhiêu tiền, có đắt không. Thực tế, giá xét nghiệm sốt xuất huyết hiện nay được đánh giá là khá hợp lý, phù hợp với đa số người dân và tùy thuộc vào loại xét nghiệm được chỉ định.

Sau đây là mức giá tham khảo cho từng nhóm xét nghiệm:

• Xét nghiệm kháng nguyên, kháng thể (NS1, IgM, IgG): dao động từ khoảng 400.000 VNĐ trở lên, tùy vào cơ sở y tế và công nghệ sử dụng.
• Tổng phân tích tế bào máu ngoại vi (CBC): Mức giá trung bình từ 100.000 – 200.000 VNĐ/lần và có thể cần thực hiện lặp lại nhiều lần trong quá trình theo dõi.
• Xét nghiệm chức năng gan, thận: Chi phí xét nghiệm chức năng gan thận thường dao động trong khoảng 80.000 – 200.000 VNĐ/lần tùy vào gói xét nghiệm cụ thể.

Lưu ý:

• Giá xét nghiệm có thể thay đổi nhẹ giữa các bệnh viện công và phòng khám tư nhân.
• Một số cơ sở y tế có các gói xét nghiệm trọn gói giúp tiết kiệm chi phí hơn so với xét nghiệm riêng lẻ.
• Nếu có bảo hiểm y tế hoặc đăng ký khám theo dịch vụ, người bệnh nên hỏi trước về chính sách chi trả để được hỗ trợ chi phí tối đa.

6. Những lưu ý quan trọng khi đi xét nghiệm sốt xuất huyết

Để quá trình xét nghiệm sốt xuất huyết diễn ra thuận lợi, cho kết quả chính xác và hỗ trợ bác sĩ chẩn đoán hiệu quả, người bệnh cần lưu ý một số điểm quan trọng dưới đây:

• Xét nghiệm sốt xuất huyết có cần nhịn ăn không?: Thông thường, các xét nghiệm sốt xuất huyết không yêu cầu người bệnh phải nhịn ăn. Tuy nhiên, trong một số trường hợp bạn có thể cần nhịn ăn ít nhất 6 - 8 tiếng trước khi lấy mẫu theo tư vấn của bác sĩ.
• Không tự ý dùng thuốc hạ sốt hoặc kháng sinh trước khi xét nghiệm: Nhiều người có thói quen sử dụng thuốc hạ sốt hoặc kháng sinh khi thấy có các triệu chứng cảm sốt ban đầu. Tuy nhiên, với sốt xuất huyết, việc tự ý dùng thuốc có thể che lấp triệu chứng lâm sàng hoặc ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm, đặc biệt là khi đang trong giai đoạn cần phát hiện kháng nguyên hoặc kháng thể. Nếu bạn đã dùng thuốc trước đó, hãy thông báo với bác sĩ để được tư vấn hướng xử lý phù hợp.
• Ưu tiên khám và xét nghiệm tại cơ sở y tế uy tín: Việc lựa chọn địa chỉ xét nghiệm đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo kết quả chính xác và kịp thời. Khi tìm nơi xét nghiệm sốt xuất huyết, bạn nên ưu tiên những cơ sở đáp ứng được các tiêu chí: có trang thiết bị xét nghiệm hiện đại, có đội ngũ bác sĩ và kỹ thuật viên chuyên môn cao, quy trình trả kết quả nhanh chóng cũng như có khả năng theo dõi và điều trị nội trú.

Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm có thể lây lan nhanh chóng và gây biến chứng nguy hiểm nếu không phát hiện sớm. Vì vậy, việc xét nghiệm sốt xuất huyết đúng thời điểm và đúng phương pháp đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Ngoài ra, đừng quên phòng bệnh từ sớm bằng cách diệt muỗi, giữ vệ sinh nơi ở và nâng cao sức đề kháng mỗi ngày.

Nguồn: https://www.cdc.gov/dengue/hcp/diagnosis-testing/index.html